Nid yw adeilad llaith yn adeilad iach: gall lleithder a llwydni achosi cyflyrau anadlol ac adweithiau alergaidd i'r llygaid a'r croen. Ac eto, mae llawer o gartrefi ac adeiladau yn y DU yn amlygu arwyddion o leithder gan gynnwys llwydni a phoblogaethau uwch o widdon llwch. Yn ôl y End Fuel Poverty Coalition, mae traean o boblogaeth y DU yn profi llwydni yn eu cartrefi. Mae achos cartrefi ac adeiladau llaith fel arfer yn gyfuniad o hinsawdd, math ac ansawdd adeiladu, ac awyru gwael. Ni all perchennog eiddo neu ddatblygwr adeilad wneud llawer i newid yr hinsawdd ond gallant wneud dewisiadau ynghylch model adeiladu ac awyru a all atal adeilad rhag mynd yn llaith.

Awyru a lleithder:
Os nad yw maint y lleithder a gynhyrchir mewn adeilad gan y gweithgareddau dyddiol (er enghraifft, sychu dillad golchi, berwi bwydydd a thegellau, baddonau a chawodydd) yn cael ei gydbwyso gan y gyfradd y mae'r aer llaith hwn yn cael ei dynnu a'i ddisodli gan sychwr aer awyr agored yna dan do bydd aer yn fwy llaith nag y dylai fod. A dyma’r sefyllfa mewn llawer o dai yn y DU: mae lefelau cynhyrchu lleithder yn uchel tra bod cyfraddau awyru’n isel. Argymhellir nad yw lleithder yn codi uwchlaw 60% am unrhyw gyfnod “sylweddol” ac ar 70% o leithder bydd llwydni yn tyfu. Yn anffodus, mewn llawer o gartrefi yn y DU (hyd yn oed adeiladau newydd), mae lleithder yn aml yn cyrraedd 65 neu 70%.

Cartrefi oer a lleithder:
Bydd adeilad heb ddigon o insiwleiddio neu dŷ sy'n gollwng llawer neu sydd â nifer o bontydd thermol (smotiau oer a achosir gan ddyluniad neu adeiladwaith gwael) yn oerach ac yn ddrutach i'w gwresogi. Pan fydd tymheredd yn gostwng, mae'r risg o anwedd yn cynyddu, yn enwedig ar neu ger arwynebau oer, gan gynyddu lefelau lleithder a'r risg o leithder a llwydni. Mae llawer ohonom wedi arfer gweld yr anwedd ar ein ffenestri cyn gynted ag y bydd y tymheredd y tu allan yn dechrau gostwng yn yr hydref. Pan fydd perchennog cartref yn ceisio cadw ei gostau'n isel trwy dan-gynhesu'r tŷ, bydd arwynebau oerach (fel arwynebau caled, ceramig neu fetel mewn ystafelloedd ymolchi a cheginau) hefyd yn dioddef anwedd pan gynhyrchir lleithder. Hefyd, mae perchennog tŷ yn y sefyllfa hon yn debygol o gau ffynonellau awyru (fel fentiau diferu), am osgoi'r teimlad o sianeli aer oer ar eu corff neu mewn ystafell, gan ychwanegu at y broblem.

Felly, er mwyn mynd i’r afael â lefelau rhy uchel o leithder mewn adeiladau, mae angen inni:
sicrhau awyru da. . .
mewn adeiladau sy'n rhad i'w gwresogi i dymheredd cyfforddus . . .
ac mewn adeiladau sy'n rhydd o ddrafftiau a phontydd thermol.
Gwiriwch yn ôl i'r erthygl “beth yw passivhaus - ateb technegol” i ddarganfod sut mae adeiladu i safon passivhaus yn ticio'r blychau hyn.

I gael cipolwg llawer manylach ar y pwnc hwn edrychwch ar bapur rhagorol Ymddiriedolaeth Passivhaus ar iechyd a lles mewn adeiladau:
https://www.passivhaustrust.org.uk/UserFiles/File/research papers/Benefits technical/Health wellbeing and people performance v1.1 230810.pdf